Cyclostyleren (2)

In de raadsvergadering van 20 januari 1956, komt het lid Beex nog eens terug op de notulenkwestie: is het moment niet daar, nu immers de 'personeelsbezetting ter secretarie behoorlijk is', om de notulen aan de raadsleden op te sturen, dan wel aan huis te laten bezorgen? Opdat de raadsleden er ruim vóór en niet pas tijdens de vergadering waarin ze moeten worden vastgesteld kennis van kunnen nemen? (Men herinnere zich, dat vier jaar eerder besloten was tot het voorlezen van de notulen, bij het begin van elke vergadering, na het gebed)

Het antwoord van burgemeester van Woensel is teleurstellend:

Het spijt de voorzitter hierop nog steeds niet te kunnen ingaan gezien de hopeloze toestand om in een vertrek als de tegenwoordige secretarie te werken. Hier toch zitten 7 personen, ongerekend het bezoek van opzichter, voorwerker, bouw- en woningtoezicht, enz. Het is begrijpelijk, dat van een accuraat werken nog geen sprake kan zijn, hetgeen zich vooral uit in het maken van tikfouten op de schrijfmachine.

Een mens kan zo niet typen! Met zijn zevenen op een kluitje en dan ook nog die steeds maar binnenvallende collega's van bouw- en woningtoezicht...

Beex laat het daarbij. Al lijkt het antwoord van de burgemeester me nogal onbevredigend. De gemeentesecretaris werkte en typte toch al jarenlang trouw de notulen uit? Zelden of nooit foutloos?! Waarom moest het ineens foutloos? En hadden ze bij ons dan geen:

Van cyclostyleren is dan geen sprake meer.

Straatnamen (2)

'Gekozen naar het daarachter gelegen ven', lichtten B&W hun straatnaam Venweg toe. Een ven achter de Venweg?

En Heikant en Den Heuvel? In Hapert? In de toelichting zijn het de laatste twee straten onder 'H A P E R T'. Bedoelt gemeentesecretaris Fiévez hier niet de eerste twee straten van 'C A S T E R E N'? 

Het commentaar van de deskundige bij Den Heuvel is in deze weinig verhelderend: 'waarschijnlijk oud-Germaans Huobahoeve en verkleinwoordje l(ein) dus kleine hoeve. Naam genomen voor het hele gehucht.' Op een topografische kaart uit 1917 staat langs de weg naar Duizel de naam Hoeven vermeld: is dát het Heuvelein-gehucht? Blijkens het vervolg heette het ter plaatse van Den Heuvel vóór 1955 Puttenstraat, een naam die men 'gemakshalve' wenste te vermijden. Puttenstraat?

Een andere al bestaande naam, die men niet geschikt achtte voor officieel gebruik was Boerenkoolstraat. Uit hoofde van geen algemeen principe in het bijzonder zou het daar voortaan Nieuwstraat heten.

Evenmin geschikt was Achterstraat. Werd: Dalem.

Three men in a boat

Las gisteren bij mater in Bladel deel één van een historisch artikel in de Kempenaer over een honderd jaar oude moord in Westelbeers. Vandaag dacht ik, laat ik eens kijken of er op het internet over die moord iets te vinden is. Dat viel tegen (de verdachte, A. Smolders, toentertijd jachtopziener, is geen bij het BHIC bekende crimineel, terwijl er blijkens de krantenberichten een rechtszaak van jewelste is geweest), dus zit er niets anders op dan ook met Nieuwjaar maar naar Bladel te trekken voor deel twee (slot).

Wat ik wel vond, was het volgende stukje uit de Nieuwe Tilburgsche Courant van 14 mei 1912, net boven het verslag van de zitting over de Westelbeerse moord:

Het gaat over de eerbiediging van de zondag, Tweede Kerstdag met name, die volgens de kantonrechter, de hoge raad én het kerkelijk gezag geen zondag meer is als bedoeld in de Zondagwet en dat lijkt me gunstig voor de drie Stratummers. Of niet?

Johannes

Gisteren in het auditorium van het Van Abbemuseum - een filmzaal zonder doek - de presentatie van de resultaten van het onderzoek naar het functioneren van Informatie en Beheer. Op het podium Johannes van Veen, op de tweede rij ('dan kunnen we het goed horen') mijn hard copy collega's en ik, achter ons de analisten en technici, de van dysfunctioneren verdachten in the first place.

Zegt Johannes, wijzend op een powerpointplaatje op de hard wall achter hem: 'weergegeven in dit bloemdiagram.' Wát werd weergegeven, had hij ons net verteld. De bedoeling van de bloem was dan ook niet to cut a long story short. De bedoeling is steeds: visualiseren, opdat het beter onthouden worde. Degelijker opgeslagen.

Johannes droeg een donkerblauw pak. Of donkerbruin. In elk geval donker. Hij was het type dat ik wel eens heb horen noemen: ectomorf. Ik zie hem nog staan. Vlak voor mijn neus. Zijn overhemd zal wel wit geweest zijn, zijn schoenen zwart. De kleur van zijn stropdas ben ik vergeten. Zijn bloemdiagram ook. Wel weet ik nog dat erin werd weergegeven dat de primaire sectoren met heldere informatieplannen moesten komen en dat de beheerders werden overvraagd omdat de sluizen open stonden.

Als hij het niet had gezegd, had ik gezegd: had dat dan gezegd.

Levensscholen

In de maand oktober van het jaar 1955 bereikte de gemeente Hoogeloon een tweetal subsidieverzoeken aangaande zogenaamde 'levensscholen', één van de Stichting Katholieke Levensschool voor jonge arbeiders in de Kempen te Bladel en één van de Stichting Katholieke Levensschool voor meisjes in Z.W. Kempen te Eindhoven.

Van levensscholen had ik nog nooit gehoord. Als je ze googelt kom je erachter dat het rijk ze schaarde onder de noemer 'organisaties en instellingen ressorterende onder Afdeling VI Jeugdvorming en Volksontwikkeling'. Het zogenaamde Landelijk Curatorium Katholieke Levensscholen voor jongens en jongemannen werd in 1955 bedeeld met een rijkssubsidie van f 88.405,=. Dat geld werd verdeeld over 38 scholen, hoofdzakelijk in Brabant en Limburg.

Er was er ook een in Helden (L), voor jongens, waarvan het archief bewaard is gebleven. In de inventaris staat te lezen:

Het doel van de Katholieke Levensschool was de weerbaarheid van de jonge arbeiders in geestelijk, affectief en lichamelijk opzicht te verhogen door het geven van pedagogische begeleiding, zulks in overeenstemming met de katholieke levensovertuiging.
Het was een levensschool in die zin dat zaken onderricht werden, die voor de vorming van de jongens van belang zijn, maar vooral, omdat zij de jeugdigen wilden helpen een nieuwe, concrete levenssituatie aan te kunnen.

Iemand schreef er een proefschrift over met deze titel: Mater Amabilis en Pater Fortis onder vuur: van katholieke levensscholen naar vormingswerk, 1947-1974.*

Het had iets intrigerends, het woord levensscholen. Nou weet ik het al wel.

Bij ons wilde de gemeenteraad eerst wel eens weten hoe het in Godsnaam mogelijk was dat allebei de scholen elders waren gevestigd, terwijl ze voor meer dan de helft werden bevolkt door jongens en meisjes van hier.

 * Hélène Vossen, 1994

Straatnamen

Lange tijd hadden onze straten geen namen. We deden het met letters, A, B en C, waarmee we de 'wijken' Hoogeloon, Hapert en Casteren bedoelden en die in combinatie met een volgnummer de huisadressen vormden. 150 jaar lang hadden de letters voldaan. Tot 1955.
Toen kregen de straten namen.


De namen die ze grotendeels al hadden, welbeschouwd, niet in het bevolkingsregister of op straatnaamborden maar in het 'lokale spraakgebruik'. Door toepassing van algemeen principe I voor de straatnaamgeving in de gemeente Hoogeloon c.a. ('bestaande straatnamen, zo deze historisch verantwoord zijn'), werden ze geformaliseerd. In Hapert waren dat: Wijer, Loonseweg, Lemel, Provinciale Weg, Schoolstraat, Kerkstraat, Molenstraat, Ganzestaart, Dalem, De Pan, De Pals, Schouwberg, De Voort, Castersedijk, Kapelweg, Heikant en Den Heuvel.

De namen Lemel, Ganzestaart en De Voort, voldeden tevens aan algemeen principe II: 'Historische namen, voor zover deze niet meer gebruikt worden.' De naam Lemel was door een 'terzake kundige' aangetroffen in oude akten; ook Ganzestraat was historisch en door 'klinkerverschuiving' Ganzestaart (ook wel, zij het door meer dan klinkerverschuiving, Ganzestart) geworden; De Voort was door de deskundige teruggevoerd op het Indo-Germaans en betekende: doorwaadbare plaats. In 't Wagenbroeks Loopke in dit geval.


Algemeen principe III leverde maar één straatnaam op: Venweg. Het luidde: 'Naam van streek of akkercomplex waar de straat doorloopt.' De naam refereerde aan 'Het Ven'.


Algemeen principe IV: 'Naam die betrekking heeft op een of ander markant gebouw (nog aanwezig of verdwenen).' Molenstraat en Kerkstraat, vanzelfsprekend. Niet Schoolstraat, zoals je zou verwachten. Schoolstraat was de nette versie van het al bestaande Schoolpád (I). Ook: Kapelweg. Niet nog maar nét aanwezig, toen.


Algemeen principe IV: 'Namen die richting aangeven naar een gehucht of ander dorp.' Loonseweg. Castersedijk. Eerselsedijk.


Van de onvermijdelijke verdienstelijke personen (algemeen principe VI) hadden we er in 1955 in Hapert maar één: pater van den Elsen, naar wie de van den Elzenstraat werd genoemd, vandaag de dag de van den Elsenstraat.


Algemeen principe VII luidde: 'Namen van ter plaatse aanwezige bomen of struiken.' Lindestraat. Meer niet.


Algemeen principe VIII was bedoeld om het allemaal een beetje origineel te houden: 'Ontbreken alle voorgaande mogelijkheden dan kan men pas zijn toevlucht nemen tot vogel- en bloemennamen enz.' In later tijd is men in Hapert door zijn historie en lokale grootheden heengeraakt en heeft men inderdaad zijn toevlucht moeten nemen tot principe VIII: Lijsterstraat, Merelstraat, Leeuweriklaan. En dat men nog eens het halve heelal erbij zou slepen, hadden B&W zich in 1955 waarschijnlijk niet kunnen voorstellen.

Cyclostyleren

Uit de notulen van de gemeenteraadsvergadering van 4 juni 1952:

De voorzitter deelt mee, dat aan het verzoek om een exemplaar van de notulen aan de leden toe te zenden, nog niet kan worden voldaan, gezien de meer dan drukke werkzaamheden ter secretarie en het meerdere werk verbonden aan het cyclostyleren der notulen en vraagt of de vergadering er genoegen mede kan nemen, dat de notulen tot dat uitbreiding van het personeel is verkregen, ter inzage van de leden kunnen worden gelegd ter secretarie of wel dat voorlezing wordt geprefereerd, hetgeen echter een saai en tijdrovend werk is.

Uit Van Dales Groot Woordenboek:

cyclosty'le, (<Eng), m. (-s), stereotypische kopieermachine voor het maken van afdrukken van met de hand of de machine geschreven stukken; -papier, o..
cyclostyle'ren, cyclostyleerde, heeft gecyclostyleerd), (overg.) met de cyclostyle vermenigvuldigen

Uit het Modern Woordenboek en Populair-Wetenschappelijke Encyclopaedie (1931):

.



De notulen vervolgen:

Het lid Beex zegt voorlezing te prefereren boven ter inzage legging, aangezien van dit laatste door de leden wel geen gebruik zal worden gemaakt.

Waarom de leden de notulen niet kwamen inzien, wordt uit de onderhavige niet duidelijk. Aan het lid Adams schijnt de hele discussie overigens voorbij te zijn gegaan, of hij moet met zijn inbreng vooruit hebben willen lopen op betere tijden:

Het lid Adams spreekt zich uit voor thuiszenden der gecyclostyleerde notulen aan de leden.

Besloten werd tot voorlezing. Tot dat er personeelsuitbreiding was verkregen en de werkzaamheden wat minder dan druk zouden zijn.

  

Amerika

Gelezen in L.H. Wieners Eindelijk volstrekt alleen (Atlas, 2008, pagina 133): "Het was in een vestiging van Center Parcs, ergens in het zuiden des lands, waarheen ik me met mijn kinderen eens had begeven (..)". Wel verdorie, dacht ik, Hapert in de Nederlandse literatuur en ik wist van niks. Maar bedoeld bleek het park in Amerika (L).

Het zag er trouwens zwart van, in het zuiden des lands, ook al in de Center Parcs-tijd. Wat haalde ik me in mijn hoofd.

IJl smal trapje

Uit de 'Memorie van toelichting bij het besluit tot 13de wijziging van de begroting' (gemeente Hoogeloon c.a., 1958, nieuw gemeentehuis): 

"Op de secretarie bevinden zich, naast elkaar, 4 archiefkasten. Dit aantal is als zodanig te gering doch tengevolge van plaatsgebrek is het niet mogelijk hier een kast bij te plaatsen. Dit leidt ertoe dat de kasten niet alleen overvol zijn doch ook dat diverse dossiers bij de ambtenaren in de bureaux blijven; voor de verzorging van het archief is dit uiteraard zeer lastig. Aangezien het eigenlijke archief aldus nooit volledig is, is tegen deze wijze van opberging dan ook herhaaldelijk bezwaar gemaakt door de ambtenaar van het registratuurbureau. Het opbergen van bescheiden gaat overigens met veel hindernissen gepaard; de kasten zijn zodanig gesteld dat een ambtenaar geregeld zijn bureau moet verlaten, aangezien anders de laden niet voldoende ver opengaan.
Er blijft overigens nog een groot aantal dossiers waarvoor in het lopende archief geen plaats is. Deze moeten dan voortijdig naar de zolder (waarover hierna) worden overgebracht.
(..)
Het eigenlijke archief bevindt zich op de zolder, welke via de burgemeesterskamer en kadasterkamer over een ijl smal trapje bereikbaar is. Deze zolder - welke een nuttige oppervlakte heeft van 18m2 (de hoogte is 2 meter) moet plaats bieden aan het gehele oud archief van de gemeente. Aangezien de rekken reeds sinds jaren vol zijn moeten veel archiefdozen op de grond geplaatst worden. Behalve deze dozen staan er evenwel ook kisten met oude materialen, geweren, een tafeltje etc., zodat men er nauwelijks kan lopen. De archiefberging ter plaatse is overigens in strijd met alle voorschriften van veiligheid. Het betreft hier een houten zolder met houten rekken, houten schotten etc. welke vanzelfsprekend zeer brandgevaarlijk zijn.
De opberging van het oude als van een gedeelte van het lopende archief geschiedt derhalve noodgedwongen in flagrante strijd met de bepalingen van de archiefwet."

Eerder (Kroontjes Jumbo, dd. 5 december) heb ik gewaagd van een afdeling registratuur. De 'afdeling' blijkt dus slechts een 'bureau' geweest te zijn, bemensd door één, niet te beklagen ambtenaar, op wie veel zal zijn gemopperd.

Afwijking

Binnenkort moet ik duizend woorden schrijven over meester van Hout. Ze zijn bestemd voor de Heemkundekring Pladella Villa, die in 2013 zijn vijfentwintigjarig jubileum viert en ter gelegenheid daarvan een canon van de gemeente Bladel gaat uitbrengen. Vijfentwintig thema's zullen daarin worden uitgediept, de vijfentwintig belangrijkste thema's uit de geschiedenis van de vijf dorpen die vandaag de dag de gemeente Bladel vormen. Er is over vergaderd. Samen één daarvan vormen zes schoolmeesters. Een dáárvan is meester van Hout. Ik heb aangeboden om me over hem te ontfermen.

Ik had daar eerlijk gezegd al gauw spijt van. Meester van Hout heeft eigenlijk geen prominente rol gespeeld in het Hapertse onderwijs. Op de aandeelhoudersvergadering van oktober jongstleden stelde ik dan ook voor om hem te vervangen door meester van Dommelen. Bij meester van Dommelen heb ik zelf nog in de klas gezeten. Dat schept een band. Hij is bovendien vele jaren hoofd van de jongensschool geweest. Weet alles over het onderwijs in Hapert. Vermoed ik. En hij leeft nog. Vermoed ik.

De redactie wilde er niet van weten. Men gaf mij een pak krantenknipsels over mijn thema en tot april de tijd.

In de archieven geen syllabe over mijn thema. Wel dit: in RHC A-0547-191 zitten twee koninklijke besluiten tot verlenen van 'afwijking' van artikel 19 van de wet op het Lager Onderwijs van 1920. Minimaal één Majesteit heeft de gemeente Hoogeloon c.a. minimaal 2 keer ontslagen van de verplichting om zijn ingezetenen openbaar onderwijs aan te bieden. Artikel 19 luidde:

"In elke gemeente wordt voldoend lager onderwijs gegeven in een genoegzaam aantal scholen, welke voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienstige gezindheid toegankelijk zijn.

Afwijking van deze bepaling kunnen Wij, den Onderwijsraad gehoord, telkens voor een termijn van vijf jaar toelaten. Zij kan niet worden toegelaten, indien de ouders, voogden of verzorgers van twaalf of meer leerplichtige kinderen blijk geven, dat zij openbaar onderwijs voor deze kinderen in de gemeente verlangen, of, zoolang nog acht of meer leerplichtige kinderen de bestaande openbare school bezoeken."

Nog tien jaar lang bleef het lager onderwijs in Hapert openbaar. Daarna werd het katholiek. In 1939 stichtten ook de protestanten een lagere school.

Twaalf werden daar nooit meer gevonden.

Kroontjes Jumbo (2)

Terugkomend op Kroontjes Jumbo, of liever Nolla's Napolion: N.N. was - voor zover ik de stierhouderij in het algemeen* en het Register in het bijzonder begrijp - aangekocht in 1945 en gestald bij F. Vosters. In 1947 is N.N. dus opgevolgd door Kroontjes. Kroontjes kwam terecht bij Jan van de Ven aan de Kerkstraat 25 in Hapert. Dat N.N. verkocht zou zijn, is maar een veronderstelling. Hij was vijf jaar oud op dat moment. Misschien ook is hij... In het Register is hij doorgehaald, zonder toelichting. Na twee jaar en acht maanden ongetwijfeld trouwe dienst bij de Stierhouderij Hapert.

Na uitvoerige bestudering van het register ben ik er achter gekomen dat de naamgeving der stierkalveren gebeurde volgens de regel: NAAM VAN DE MOEDER + GENITIEF-S + NAAM VAN DE VADER. Dus Nolla's Napolion was het kalf dat Napolion verwekte bij Nolla; de Napolion van Nolla. Misschien hebben ook Dora en Kroontje een Napolion gebaard, al moet dat dan wel buiten Hoogeloon c.a. zijn gebeurd, want die van Nolla is de enige Napolion in het boek. Van Jumbo staat wél vast dat hij vaker beroepsmatig actief is geweest binnen de grenzen van Hoogeloon c.a.: er is een 'Joma's Jumbo' (geboren 1948, 'twee witte vlekjes op de rug wit stipje schenkel rechts') en een 'Minnies Jumbo' (geboren 1950, 'rood vlekje linker schouderpartij dito rechter schouder'). 'Aaltje 5's Jumbo 2' (geboren 1952) lijkt me dan weer een kleinzoon, een kalf van die van Kroontje, Joma of Minnie. Een van die Jumbo's werd Jumbo 2 (ik zou zeggen, die van Kroontje, want die was het oudst). Zoals Nolla's Napolion uiteindelijk wel 'Napolion 2' zal zijn geworden. Omwille van een zinvolle naamgeving. Waarschijnlijk was 'Willem IV' (geboren 1940, 'rood met vlakke hoorns') ooit gewoon Kroontjes of Juliaantjes Willem.

Er komen in het Register overigens genoeg stieren voor die gewoon Dirk, Peter, Roel, Cobus, Nico, Herman, Frits, Max, Alex, Sjoerd, Sjoerd van den Heuvel of Roland van Heukelom heten. Wie hun vaders en moeders waren, zal dan elders wel zijn vastgelegd.


*Uit Veenman's Agrarische Winkler Prins (1957): "Stierhouderij is een vereniging van veehouders die zich ten doel stelt, gemeenschappelijk een (of meer) stier(en) aan te houden. Het voordeel van een s. is, dat men gemeenschappelijk een betere stier kan aanschaffen. Voor een enkele veehouder is dit vaak niet rendabel en ook te riskant (..)"

Apologetiek

Onder de boeken waarvan ik me nog altijd niet heb kunnen ontdoen, bevinden zich sinds jaar en dag de twee delen Oostersch Leven van dominee H. Th. Obbink (Herman Theodorus, 1869-1947), in 1914 uitgegeven door de bekende uitgeverij Callenbach te Nijkerk. "Wie den Bijbel leest, stuit, zoowel in het Oude- als in het Nieuwe Testament", aldus Obbink, "herhaaldelijk op zegswijzen en beeldsprakige uitdrukkingen die niet alleen vreemd aandoen, maar ook die zonder nadere verklaring eenvoudig onverstaanbaar zijn." Met zijn deeltjes Oostersch Leven wilde hij de bijbellezer te hulp komen en achtergrondinformatie verschaffen over het leven van alledag en de "kultuur-toestanden" in het oude Palestina. Zo ongeveer naar het voorbeeld van James Neil, die jarenlang "als Oosterling" in Palestina had geleefd en daarover had geschreven in zijn Everyday life in the holy land, zij het dat Obbink minder "apologetisch" wilde zijn, want hij stond "met apologetiek op niet te besten voet". Wat hij daarmee bedoelde, zal de tijdgenoot wel beter begrepen hebben dan ik nu.


De gekleurde platen die het vertrekpunt zijn van elk van Obbinks uiteenzettingen - met titels als: Woestijnbewoners, Interieur van een Fellahwoning, Herder en Schapen en Een ploeger bij Nazareth, al schuwde hij ook niet de leefwerelden van Een Danseres en De Harem - waren wel kopieën van die uit Everyday life.

Op de boekenmarkt in Tilburg heeft iemand me eens verteld dat de twee delen Oostersch Leven bij hem thuis op het dressoir stonden. Sindsdien stel ik me voor dat ze in heel protestants Nederland op het dressoir hebben gestaan. Misschien is dat wat kort door de bocht.


H. Th. was in de jaren dertig een nationale bekendheid, niet zozeer vanwege zijn bijbelvertalingen en theologische publicaties, als wel omdat hij hofprediker was en Juliana en Bernhard in de echt had verbonden. Op 5 september 1937 bevestigde hij dominee van der Mast als predikant van de Hervormde Gemeente Hoogeloon-Eersel, die waarschijnlijk in Utrecht bij hem gestudeerd had. In het kleine kerkje in Eersel maakten ook hun opwachting: dominee Wierts van Coehoorn (Bladel), tot dan consulent, dominee Vrijlandt (Veldhoven), dominee Bloemendaal (Budel), dominee F.M. Muller (Eindhoven), dominee J.N. van ter Heijden (id.) en dominee Pelinck ter Haseborg (Helmond), ongetwijfeld de grootste concentratie van protestants-christelijke godgeleerdheid sinds mensenheugenis, hier in de Kempen.


H. Th. sprak naar aanleiding van Johannes 20:21: "Jezus dan zeide wederom tot hen: Vrede zij ulieden, gelijkerwijs Mij de Vader gezonden heeft, zende Ik ook ulieden." (vers 22 vervolgt: "En als Hij dit gezegd had, blies Hij op hen en zeide tot hen: Ontvangt den Heiligen Geest").  


Bij de dienst was ook burgemeester Panken aanwezig, "die hoewel R.C. niet nalaten kon zijne belangstelling te toonen".

Kroontjes Jumbo

Op 9 december 1947 meldde secretaris Hermans van de 'Stierhouderij Hapert' middels het briefje hierboven, dat zijn vereniging de stier 'Nolla's Napolion' had 'geleverd' en dat deze 'door U kan worden afgevoerd.' Met leveren bedoelde hij waarschijnlijk dat de vereniging het dier had verkocht; met afvoeren bedoelde hij: verwijderen uit het Register van aangiften door eigenaars van Stieren. Met U bedoelde hij de gemeente Hoogeloon c.a.
Een andere stier kon worden ingeschreven, te weten 'Kroontjes Jumbo', geboren op 18 januari 1945.

Hermans schreef zijn boodschap op een door midden gescheurd schriftvelletje. Op 9 december werd hij ingeboekt op de afdeling registratuur en doorgeleid naar de gemeentesecretarie. Daar werd geconstateerd dat Kroontjes Jumbo's kleur en bijzondere kentekenen ontbraken, waarna een medewerker ter secretarie Hermans' hoogst eigen briefje in de typemachine draaide en er de tekst links in het midden op typte: 'Gelieve kleur enz.'. Papier was nog schaars, zo kort na de oorlog.

Het briefje ging retour naar de Stierhouderij Hapert (overigens zonder dat registratuur het bestempelde als uitgaand stuk; dat zou al te bureaucratisch zijn geweest, al had het rechtsonder nog net gekund), waar secretaris Hermans op 20 december, precies onder de getypte tekst, opdat die van de gemeente het zouden begrijpen ('Attentie'), de ontbrekende gegevens noteerde en het briefje weer terug stuurde naar het gemeentehuis. Of hij is het daar gaan afgeven. Zo ver was dat niet.

De registratie der stieren gebeurde in een voorgedrukt cahier uit 1888, zij het dat de gemeente Hoogeloon c.a. er pas in is gaan registreren in 1904.
Het briefje van Hermans zat los achterin dat cahier. Bij de overdracht van het archief 1932-1969 is het waarschijnlijk over het hoofd gezien.

Opgenoemde Kroontjes Jumbo werd ingeschreven als nummer 143. Rood bont en geen bijzondere kentekenen.

Primitief

Gisteren in ’t archief las ik de volgende zin, waarin het woord ‘primitief’ wordt gebruikt in de betekenis van ‘aanvankelijk’:

Ik vlei mij dat de bezwaren die primitief bij enkele der gemeentebesturen tegen de verzameling van bovenbedoeld statistisch materiaal bestonden, door de wijze waarop thans de beantwoording op de achterzijde der huwelijkskaarten wordt verzocht, zullen zijn vervallen en veroorloof mij derhalve de voorgestelde invulling van de achterzijde der huwelijkskaarten voor de eerste maal over de maand Januari 1914, aan Uwe goede zorgen aan te bevelen.

De zin is afkomstig uit een rondschrijven aan de gemeenten van het Centraal Bureau voor de Statistiek van 15 november 1913. Het CBS had kort daarvoor de gemeentebesturen verzocht om op de achterkant van de in te sturen huwelijkskaarten aan te geven of het betreffende huwelijk al of niet kerkelijk was ingezegend. De gemeenten hadden daar primitief maar weinig voor gevoeld en hadden verzocht of het, als het dan toch moest, niet mogelijk was om de vraag zo te formuleren, dat ze alleen maar hoefden door te halen wat niet van toepassing was. Toen het CBS daarin had voorzien, stapte men over zijn bezwaren heen.

Het ging het CBS om statistisch materiaal over 'kerkelijke inzegening':

Het is dan de bedoeling, dat op de kaarten worde aangegeven of "godsdienstige plechtigheden" (zie art. 136 Burg. Wetb.) na de huwelijksvoltrekking hebben plaats gehad. Hierbij zullen dan behooren te worden opgenomen ook die plechtigheden, buiten verband met eenig kerkgenootschap staande, - zooals bij de Vrije Gemeente, het Leger des Heils enz. -, terwijl bij de huwelijken van Roomsch-Katholieken verwacht wordt de opgaven te verkrijgen van de kerkelijke huwelijksvoltrekking in de R-K. Kerk.

Merkwaardig is de aparte vermelding van de huwelijken van katholieken: onder godsdienstige plechtigheden verstond men ter zake van déze sekte de 'kerkelijke huwelijksvoltrekking in de R.K. kerk'.

Wat anders, zou je zeggen.