Zondeval

Het volgende gedicht opent het ingebonden pakketje betrekkelijk de zaak Onno Zwier van Haren  in het archief van de familie van Heurn*:

Spiegel der verdorvenheid

 in ’t geval van

Den Heer O:Z: van Haren

van Harens treurgeval,

ontzwagteld, of verbloemd,

naar zucht of haat, mag over al,

of teer beklaagd, of bits gedoemd,

der hoogste oplettenheid verwarren, en verbaazen:

als had de blaam, oft feit,

een zedelijke onmooglijkheid.

hij, die het zoo beziet, brilt door verkeerde glazen.

Hoe! hoort men zeggen, kan

het hebben blijk of schijn;

dat kinders in een eed gespan

getreeden, de oorsaak van hun zijn;

de zorg van hun geluk; de wel van hun vermaaken

de kroone van hun lot;

hunn’ vader sleepen naar ’t schavot;

om langs sijn galgeleer in ’t hoog bewind te raaken?

Natuures ted’re trek

getroffen door hun leed,

schuift eer voor ’t ouderlijk gebrek,

al dekt het schraê, een glimpig kleed;

dan dat het imand ooit kan vallen in gedagten,

van eigen bloed en kroost,

een aantigt, daar natuur van bloost,

ten last van ’s vaders halze, en eigen hoon, te wagten.

het leenig maagdewas

van ’t jufferlijk gemoed,

zoo rein en suiver als een glas

bewaard, en deugd’lijk opgevoed,

ontfangt geen beeltenis van helsche rasernijen

in zijn gedwee bestaan.

met moord en valschheid omtegaan

plooit maagdehandjes min, dan klaauwen van harpijen.

dat komt niet in mij op.

de boosheit, hoe verhit,

geeft zoo geene eere, en bloed de schop.

die werken tot in ’t verst gelid.

geen taal van agterklap, maar van een blank gewisse,

den kind’ren afgeperst,

meldt, nu de smoorpot openberst,

uit bitt’ren nood den grond der huisslijke ergernisse.

maar dan valt weêr de vraag:

pleite ik de kinders vrij

of in den net beschaafden Haag,

of ergens in een maatschappij

door rede en Christendom op ’t fijnste gepolijsterd,

een door welleevend man

zoon gruweldaad bedrijven kan

van al, wat zeed’lijk heet, door hondschen trek verbijsterd.

verbeeld u eenen Heer,

die ’t hoogste staatsbewind

bekleed met eene uitsteekende eer;

wat redelijk vernuft bezind,

dat hem een vuile min, om ’t hooge hart geslagen,

vervoeren zal, om doof

voor d’opspraak van zijn’ naam op roof

en maagdenschennis van zijn eigen vleesch te jaagen.

walgt hij van ’t echte bed;

waarom dan niet getoont,

door ‘r kiesen van een kamersled,

of vloer nijmph, buitenshuis geloont,

dat hij, hoe onverdagt, volleerd in slinkse gangen,

zijn waereld wel verstaat;

in stêe van zijn onnoozel zaad

in een verbooden fuik van bloedschande op te vangen?

al hield natuur zich stom

als had die vlam haar tong

versengt; geen staatige ouderdom

gedoogt dien wulpschen satijrs sprong

eene schoone gemalin, een wijnstok van tien looten

had hem, onwetend, ligt

door eene lonk van haar gezigt

weerhouden, van al ’t huis in dat bederf te storten.

zijn enkel overspel

en bloedschande al te min,

om door een geile lust der hell’

en door een scheure in ’t huisgezin

der tweedragt, met den val van zijnen stam, te rooken

dat hij die bij elkaêr

zou voegen, en noch bij te gaêr

verdubblen; om dat vuur verdubbelt heet te stooken?

hoe meer ik ’t stuk bezeff

hoe meer ’t mij stuit en stoot;

geen drabbige Jan Hagels hef,

maar deftige Adel, half vergood,

betwisten onderling, of hun gemeene vader

hun sust’ren eer belaagt:

dan of hij valschlijk aangeklaagt;

in huis en stamme ontmoedt verraader bij verraader.

dus spreeken pen en praat

van grooten en gemeen:

elk geeft te wuft, den Frieschen Raad

een voorschrift naar sijn drift of reên.

elk vindt ter wederzij veele onwaarschijnlijkheden,

maar waar komt dit van daan?

een ingezoogen goedheids waan

verheelt voor ons gezicht de bronwel onzer zeden.

hoe gul ik ook bekenn

dat goede voortgang trekt;

dat onderwijs door mond en pen

den mensch tot zeden plichten wekt;

dat de eer van ’t bloed, en zucht om tot fortuin te raaken

ons houden in den band;

uit inzicht van de straffe of schand’:

geen uiterlijk vernis kan ’t hart gezuiverd maaken.

de groote Lucifer

zoo blinkende van gloor

als s’Hemels held’re morgenster,

in ’t heilig Cherubijnen Choor;

bij ’t zuivere Godheids Licht, gevoed en onderweezen,

deed wel den zwaarsten val

uit al, wat heilig heet, en zal

zijn kroost, natuurlijk kwaad, voor geen vervallen vreesen.

de zonde rust zoo zacht

op vorstelijk fluweel;

als sij op heur gemak vernagt

op vuile todden van ’t bordeel,

alle, even kwaad van harte, afvallige gebooren,

staan we alle, klein en groot,

voor allen gruwel even bloodt;

behaagt het Gode niet den zondenlust te smooren.

God hangt dat spiegel op

te midden in den Haag

op dat voortaan geen waerelds pop

of sterk verwaande geest, te laag

van s’Heemels zorg, door roem op eigen kragt, gevoele

houdt zijn genae zich ’t zoek

straks is ’t voorhoud een Duivelshoek,

en Hollands Paradijs een Hel vol lasterpoelen.

Ik weet niet wie de dichter is. Niet een van de van Heurns zelf. Volgens mij is 't overgeschreven. De dichter trekt geen partij. Het lijkt hier op neer te komen: 't is allemaal wat.**

* BHIC, toegang 306, invnr. 56. Vakliteratuur voor de van Heurns.
** nadat we hadden geconstateerd dat het dat op het werk ook was, vroeg ik mijn Poolse collega hoe dat klonk in het Pools maar ze bleken er daar geen woorden voor te hebben