Valkeniers

Uit onze archieven:

Valkeniers te Hapert c.a.

J. Th. M. Melssen                       

Purmerstraat 14, Eindhoven

Dat niet alleen Valkenswaard, Waalre, Leender-Strijp, Eersel en andere bekende woonplaatsen van valkeniers deze illustere inwoners herbergden, bleek ons bij het doorlopen van enige archivalia, betrekking hebbend op Hapert, Hoogeloon en Casteren. Op 14 april 1644 worden Peter Adriaens, valkenier, en zijn broer Bartholomeus, valkenier, als kinderen van Adriaen Peter Willems te Hapert genoemd (Hoogeloon R 54). Dat „valkenier" hier niet als familienaam bedoeld is, blijkt uit de staat en inventaris van de achtergelaten goederen in het sterfhuis van Peter Adriaens, valkenier, van 30 april 1649 en diens scheiding en deling van 1 mei 1649 (Hoogeloon R 54). Behalve zijn andere broers en zuster wordt bij de deling ook zijn broer Anthonis Adriaens, valkenier genoemd. Onder de erfgoederen van Peter bevinden zich: een valkenslag, een spierzak met lijmhoorn en enige veren, een weitas met brood om op de hut te gebruiken, valkenhuiven, een valkenzak met pias en leest, 10 Schotse Jacobussen, 1 oude Jacobus, 22 Rijksdaalders, een dubbele rijder, drie halve dukaten (samen waard 219 gulden). Van Jan Sacharias te Arendonk krijgt hij nog 54 gulden voor afgekochte vogels en van Philips Moll te Eindhoven nog geld voor afgekochte havikken. Aan zijn broers en zuster laat hij obligaties na, die tenminste 400 gulden vertegenwoordigen. Opvallend in de inventaris was ook een leesboek genaamd „Maeke blijde." Een ander lid van de familie Sacharias, namelijk de valkenier Willem Sacharias, ontmoeten wij in Hoogeloon op 5 augustus 1665 (N.A. 782), als hij, 45 jaar oud, met een ander een verklaring aflegt over tumult in de herberg van Willem Adriaensz. Mollen op lan(g)dorp.*

Pakweg 300 euro, wat valkengoed en een knokpartij op Landrop. Wat is een archief helemaal? Een spierzak met wat veren; kruimels in een weitas.

Het vangen van de valken geschiedde als volgt: de valkenier zat in een halfondergrondse hut. Buiten de deur stond een klapekster, een vogel met zeer scherpe ogen, opgesteld. Als de klapekster nu onrustig ging bewegen was dat een teken dat er een valk in aantocht was. De valkenier trok dan een touw,dat in verbinding stond met de poot van een duif, welke laatste vervolgens van haar zitplaats afviel en door haar gefladder de valk moest lokken. Als de valk zich naar de duif begaf, werd er een nét over hem heen getrokken.**

Op de homepage van roofvogelaar Alejandro van Lent las ik dit:

Slechtvalken vangst Maar in de middeleeuwen werden er nog geen roofvogels gefokt dus werden ze gewoon uit de natuur weggevangen. Dat mag nu niet meer. De Slechtvalk vloog eens per jaar langs de kust door Nederland heen. Tijdens de vlucht kwamen ze langs een dorpje dat nu Valkenswaard heet. In Valkenswaard werden de Slechtvalken gevangen door middel van een vangnet en een lokduif. Als de valk er dan aankwam werd de valkenier gewaarschuwd door klapeksters die gingen dan luidkeels schreeuwen want die hebben een bloedhekel aan roofvogels. De valkeniers wist dan dus dat er een valk aankwam. Dan trok hij door middel van een lang touw vanuit zijn hut een duif uit het hoge gras de valk zag dat kwam naar beneden en ving dan de duif, als de duif dan geslagen was trok de valkenier de duif met valk erop langzaam naar een vangnet toe en liet die door middel van een ander touw het vangnet over de valk heen vallen. Hij haalde dan de valk uit het net zette hem een reushuif op en duwde de valk in een buis zodat hij niet kon beschadigen. Hij monteerde aan de valk de leertjes en begon met de training.

Op palen van omheiningen langs de A50 zie ik de laatste weken regelmatig roofvogels zitten. Geen slechtvalken. Buizerds, denkt Ingrid. Mooie vogels. Ik raak nog eens van de weg af.

Dat boek irriteert me. Het is onbekend bij de KB en via Google krijg ik alleen een paar Belgische herbergen met die naam.

De Purmerstraat is in Woenselse Heide.






*   Brabantsche Leeuw, jaargang XXVI (1977), p. 6-7
** Brabants Heem, jaargang XXVII (1985), p. 98-108